Ręka jest jednym z najbardziej wyspecjalizowanych narządów wykorzystywanych w naszym życiu. Rola ręki szczególnie wyraźnie widoczna jest w obszarze samoobsługi, komunikacji, w nauce i zabawie. Ręce nie pracują w odosobnieniu, a w połączeniu z tułowiem, wzrokiem, słuchem, dotykiem. Stąd terapia ręki czerpie z wielu dziedzin, m.in. z integracji sensorycznej, pedagogiki, psychologii, fizjoterapii, neurologii, terapii pedagogicznej, arteterapii.
Terapia ręki skupia się na rozwoju i wzmacnianiu motoryki małej oraz umiejętności manualnych dzieci. Wykorzystuje ona różnorodne techniki i ćwiczenia, aby wspierać rozwój precyzyjnych ruchów dłoni, niezbędnych w codziennych czynnościach, takich jak pisanie, rysowanie, czy chwytanie różnych przedmiotów. Terapia ręki nie sprowadza się tylko do ćwiczeń nad kartką papieru. Jest wręcz przeciwnie. Polega ona na wzmocnieniu całego ciała, w tym motoryki dużej i obręczy barkowej. Kluczowe jest zapewnienie solidnych podstaw w postaci ogólnej siły i koordynacji. Silna i stabilna obręcz barkowa jest fundamentem dla sprawnej motoryki małej. Ćwiczenia, które angażują mięśnie ramion, pleców i klatki piersiowej, poprawiają kontrolę i precyzję ruchów ręki. Terapia ręki to więc metoda całościowa, dla której ważny jest prawidłowy rozwój wszystkich obszarów ruchowych dziecka.
W zależności od występujących zaburzeń praca terapeutyczna opiera się na wzmacnianiu siły mięśniowej kończyn górnych, stymulacji czucia powierzchniowego lub głębokiego, doskonaleniu zdolności chwytu, doskonaleniu kontroli wzrokowo-ruchowej oraz skoordynowaniu pracy oburącz. Najwyższym stopniem umiejętności motorycznych jakie ręka osiąga jest grafomotoryka - sprawność manualna ręki podczas czynności z rysowaniem i pisaniem.
Terapia ręki przeznaczona jest głównie dla dzieci, u których stwierdza się:
- obniżenie lub podwyższenie napięcia mięśniowego w obrębie kończyny górnej i obręczy barkowej (np. ściskanie za mocno albo trzymanie za lekko ołówka czy kredki);
- nadwrażliwość i niedowrażliwość dotykową;
- problemy z nauką samoobsługi, jak np. ubieranie się, zapinanie guzików, wiązanie sznurowadeł;
- problemy z koordynacją pracy obu rąk podczas zabaw manipulacyjnych;
- zachowanie nieprawidłowej postawy ciała podczas pracy przy stoliku;
- trudności grafomotoryczne (dziecko kreśli niedokładne szlaczki, nie lubi wycinać, rysować, lepić, rysunki często sprawiają wrażenie niestarannych);
- obniżony poziom graficzny pisma;
- nieprawidłowy chwyt (dziecko ma trudność z prawidłowym trzymaniem narzędzia pisarskiego);
- trudności z koncentracją;
- zaburzenia koordynacji oko-ręka;
- zbyt wolne lub zbyt szybkie tempo wykonywania różnych czynności manualnych, co prowadzi do niestaranności.
Przyczyn zaburzających pracę ręki jest bardzo wiele i często nie wystarczy szukać ich w samej ręce, ale także w funkcjonowaniu wzrokowym czy integracji sensorycznej. Dostrzeżenie w miarę szybko pewnych symptomów i problemów u dziecka oraz dobranie właściwych metod terapeutycznych, to skuteczna droga do sukcesu. Wszystkie działania proponowane w trakcie terapii muszą być odpowiednio dobrane, zarówno do poziomu manualnego dziecka, jak i do poziomu jego funkcjonowania poznawczego. Zajęcia są o tyle ciekawe i skuteczne, że w głównej mierze prowadzi się je w formie zabawowej.
Propozycje ćwiczeń, które można wykonywać w domu w celu doskonalenia sprawności manualnej dziecka:
ĆWICZENIA ROZMACHOWE, USPRAWNIAJĄCE OBRĘCZ BARKOWĄ:
- poruszanie barkami: ruchy okrężne, barki udają wagę/huśtawkę;
- zrzucanie woreczków gimnastycznych z ramion;
- rysowanie kół w powietrzu oburącz, następnie raz jedną, raz drugą ręką, wykonywanie obszernych i swobodnych ruchów;
- siłowanie się z rodzicem/rodzeństwem na obie ręce;
- malowanie całymi dłońmi na dużych powierzchniach angażując całą kończynę górną;
- rzucanie dużą piłką plażową.
ĆWICZENIA RUCHÓW PRECYZYJNYCH:
- przekładanie drobnych przedmiotów z ręki do ręki palcem wskazującym i kciukiem;
- zakręcanie, odkręcanie nakrętek na butelkach, nakrętek na śrubach;
- nawlekanie koralików, przewlekanie tasiemek i sznurków przez różne otwory;
- przerzucanie piłek, woreczków z ręki prawej do lewej;
- nawijanie włóczki, sznurka na kłębki;
- owijanie wstążki na małą butelkę przez obroty nadgarstkiem;
- kreskowanie - wypełnianie małych konturów kreseczkami stawianymi poziomo, pionowo, ukośnie, zawsze przy zachowaniu kierunku od lewej do prawej, z góry na dół;
- wypełnianie małych konturów liniami w kształcie spirali, kłębuszków itp.
- zabawy spinaczami do bielizny, np. przenoszenie małych elementów spinaczami.
ĆWICZENIA WZMACNIAJĄCE MIĘŚNIE DŁONI I PALCÓW:
- zabawy paluszkowe (np. "Chodzi kominiarz po drabinie", "Tu sroczka kaszkę warzyła");
- naśladowanie ruchów gry na pianinie, chodzenie palcami po blacie;
- lepienie z plasteliny kształtów wymagających wałkowania całą dłonią, a następnie palcami wskazującymi;
- ugniatanie mas plastycznych, inne zabawy z plasteliną, modeliną;
- ugniatanie papierowych kul z gazety;
- zwijanie pasków papieru w kulki;
- wyciąganie, przenoszenie elementów za pomocą̨ różnych szczypców, pęsetek;
- ściskanie piłeczek rehabilitacyjnych/do masażu w dłoniach.
Terapia ręki to forma usprawniania manualnego, którego ostatecznym celem jest poprawa jakości ruchu precyzyjnego, potrzebnego dziecku w życiu codziennym. Pamiętajmy jednak, aby w warunkach domowych zorganizować ją tak, żeby dziecko traktowało ją jako zabawę i możliwość wyrażenia samego siebie.
Opracowanie:
Iwona Smoleń - pedagog